Η φύση έχει μνήμη. Και μάλιστα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ιδιότητές της! Μοιάζει παράξενο το γεγονός αυτό, όμως αποτελεί μέρος μίας επαναστατικής θεωρίας που ξεχωρίζει σήμερα για την επιστημονική της τεκμηρίωση. Πρόκειται για τη θεωρία των μορφογενετικών πεδίων.
Ο «πατέρας» της, ο βιολόγος Rupert Sheldrake, θεωρείται από πολλούς συναδέλφους του ως ο Δαρβίνος του 21ου αιώνα, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι βρίσκεται προ των πυλών ενός βραβείου Νόμπελ.
Γιατί όμως Δαρβίνος και όχι π.χ. Αϊνστάιν; Διότι με τους ισχυρισμούς του συναγωνίζεται σε αρκετά σημεία την εξελικτική θεωρία του πρώτου, την οποία όμως δεν αναιρεί σε κανένα σημείο παρά την εξελίσσει υποστηρίζοντας ότι: «Δεν υπάρχουν νόμοι της φύσης παρά μόνο συνήθειες που προέρχονται από τη μνήμη της φύσης»! Όπως άλλωστε αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Francis Huxley: «Το γνωστότερο βιβλίο του Δαρβίνου [εννοεί το Η Προέλευση των Ειδών] θα έπρεπε να ονομάζεται Η Προέλευση των Συνηθειών!»
Τι είναι όμως η παραπάνω θεωρία και τι ακριβώς υποστηρίζει; Ας αφήσουμε τον ίδιο τον «πατέρα» της να μας εξηγήσει, μιας και δέχτηκε να μου την περιγράψει εν συντομία πριν από το ραντεβού μας τον Οκτώβριο του 2008 για μια μεγάλη εφ όλης της ύλης live συνέντευξη στο Λονδίνο.
γράφει ο
Νικόλαος Κουμαρτζής
Νικόλαος Κουμαρτζής
Μια Νέα Θεωρία Εξέλιξης
Ν. Κ.: Σύμφωνα με όσα διδάσκονται στις πανεπιστημιακές αίθουσες, η κλασική βιολογία εξηγεί πλήρως το φαινόμενο της ανάπτυξης και της εξέλιξης ενός οργανισμού. Εσείς όμως προτείνετε μία νέα θεωρία. Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια ανάγκη;
R. S.: Και εγώ αυτή την πεποίθηση είχα, κ. Κουμαρτζή. Όμως έπειτα από χρόνια ερευνών ως κλασικός βιολόγος δεν μπορούσα πλέον να αγνοώ το γεγονός ότι η εξέλιξη των φυτών και των ζώων (η μορφογένεσή τους) δεν εξηγείται πλήρως από τη λειτουργία των γονιδίων και των παραγώγων τους.
Σημαντικότατο ρόλο παίζουν τα πεδία οργάνωσης (organizing fields) τα οποία οι εξελικτικοί βιολόγοι ήδη από το 1920 ονομάζουν βιολογικά ή εξελικτικά ή τέλος μορφογενετικά πεδία.
Ν. Κ.: Μία στιγμή, γιατί ισχυρίζεστε ότι η κλασική βιολογία δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως την εξέλιξη των οργανισμών;
R. S.: Θα προσπαθήσω να σας το εξηγήσω απλά, αποφεύγοντας όρους βιολογίας. Όλα τα κύτταρα προέρχονται από άλλα κύτταρα, that’s a fact, και όλα τα κύτταρα κληρονομούν πεδία οργάνωσης. Τα γονίδια είναι μέρος αυτής της οργάνωσης και παίζουν σημαντικότατο ρόλο σ’ αυτήν. Σε καμία όμως περίπτωση δεν μπορούν να την εξηγήσουν από μόνα τους. And that’s more than a fact!
Γιατί; Χάρη στη μοριακή βιολογία γνωρίζουμε πλέον τι κάνουν τα γονίδια: δίνουν τη δυνατότητα στους οργανισμούς να παράγουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες και συμμετέχουν στον έλεγχο της πρωτεϊνικής σύνθεσης. Και για να εστιάσουμε στο θέμα μας: συγκεκριμένα γονίδια ενεργοποιούνται και παράγουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες στην αρχή κάθε νέας εξελικτικής διαδικασίας.
Όμως αρκετά γονίδια –όπως π.χ. τα γονίδια Hox, που συναντώνται σε φρούτα, σκουλήκια, ψάρια και θηλαστικά– είναι σχεδόν ίδια. Επομένως, απλώς ενεργοποιώντας τα δεν θα ήταν δυνατόν από μόνα τους να καθορίσουν την τελική μορφή του οργανισμού. Αν γινόταν κάτι τέτοιο, τότε σκουλήκια, φρούτα και ψάρια δεν θα διέφεραν στη μορφή τόσο πολύ από εμάς!
Ν. Κ.: Και όμως, διαφέρουμε σε μεγάλο βαθμό… Τι πιστεύετε ότι συμβαίνει;
R. S.: Προτείνω ότι τα μορφογενετικά πεδία συμμετέχουν, επιβάλλοντας πρότυπα, στην εκάστοτε εξελικτική διαδικασία, η οποία σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν τυχαία και ακαθόριστη. Για παράδειγμα, ωθούν τα άλατα να κρυσταλοποιούνται στη μία πλευρά του κυττάρου αντί στην άλλη! Τόσο απλό αλλά και τόσο ευφυές.
Μορφογενετική Ηχώ και η Κληροδότηση Πεδίων
Ν. Κ.: Κατά συνέπεια, κάθε είδος έχει συγκεκριμένα μορφογενετικά πεδία από κτίσεως της Γης;
R. S.: Εδώ ακριβώς είναι το θέμα! Η εξέλιξη επηρεάζει και τα μορφογενετικά πεδία, τα οποία δεν είναι σταθερά, αλλά εξελίσσονται ανά τους αιώνες. Έτσι, τα μορφογενετικά πεδία π.χ. των Αφγανών κυνηγετικών σκυλιών έχουν διαφοροποιηθεί από αυτά των κοινών προγόνων τους, των λύκων.
N. K.: Πώς όμως εξελίσσονται και πώς κληροδοτούνται από μέλη σε μέλη κάθε είδους/φυλής;
R. S.: Σύμφωνα με τη θεωρία μου, μεταφέρονται από τα παλαιότερα μέλη στα νέα μέσω κάποιου είδους «μη-τοπικής ηχούς» (no-local resonance), την οποία αποκαλώ μορφογενετική ηχώ (morphic resonance).
Για παράδειγμα, τα μορφογενετικά πεδία που οργανώνουν τη δραστηριότητα του νευρικού συστήματος κληροδοτούνται μέσω της μορφογενετικής ηχούς, μεταβιβάζοντας έτσι συλλογική, έμφυτη μνήμη. Κάθε άτομο συμμετέχει και συνδράμει στη συλλογική μνήμη κάθε είδους/φυλής. Αυτό σημαίνει ότι νέα πρότυπα συμπεριφοράς μπορούν να διαδοθούν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι θα ήταν δυνατόν υπό άλλες συνθήκες.
N. K.: Ως θεωρία ακούγεται λογική, δεν πρέπει όμως να υπάρχουν και τα αντίστοιχα πειραματικά αποτελέσματα ώστε να την αποδεικνύουν;
R. S.: Μα υπάρχουν! Για παράδειγμα, αν ποντίκια ενός συγκεκριμένου είδους μάθουν ένα νέο κόλπο στο Harvard, τότε ποντίκια του ίδιου είδους σε ολόκληρο τον κόσμο θα είναι ικανά να μάθουν το ίδιο ακριβώς κόλπο γρηγορότερα, για παράδειγμα στο Εδιμβούργο και στη Μελβούρνη! Υπάρχουν ήδη οι απαραίτητες αποδείξεις από εργαστηριακά πειράματα ότι κάτι τέτοιο όντως συμβαίνει!
Ν. Κ.: Εννοείτε ότι η νέα γνώση που αποκτήθηκε από το πρώτο ποντίκι πέρασε στη συλλογική μνήμη του είδους του και από εκεί στα υπόλοιπα ποντίκια; Δεν νομίζετε ότι αυτό παραείναι επαναστατικό για το μέσο άνθρωπο που έχει διδαχτεί πως η μνήμη ενός ανθρώπου ή ζώου βρίσκεται αποθηκευμένη αποκλειστικά μέσα στον εγκέφαλό του;
R. S.: Τότε, ίσως ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να αρχίσει να παρατηρεί λίγο περισσότερο τη φύση γύρω του. Πάρτε για παράδειγμα τα σμήνη πουλιών ή τα μέλη μίας αποικίας μερμηγκιών. Σας δίνουν την εντύπωση ότι συμπεριφέρονται σαν η μνήμη τους να είναι αποθηκευμένη αυστηρά στον εγκέφαλό τους; Δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη!
Και το σημαντικότερο, δεν είναι τελικά τόσο δύσκολο να το κατανοήσουμε! Είμαστε ήδη εξοικειωμένοι με την ιδέα των πεδίων που εξαπλώνονται εκτός των φυσικών αντικειμένων από τα οποία εξαρτώνται ή παράγονται, όπως π.χ. τα μαγνητικά πεδία εξαπλώνονται πολύ πιο μακριά από την επιφάνεια των μαγνητών, το γήινο βαρυτικό πεδίο εξαπλώνεται πολύ πιο μακριά από την επιφάνεια της Γης κρατώντας το φεγγάρι σε τροχιά, τα πεδία των κινητών τηλεφώνων εξαπλώνονται μακριά από το ίδιο το τηλέφωνο, κ.ο.κ. Με τον ίδιο τρόπο, τα πεδία του εγκεφάλου μας εξαπλώνονται πολύ πιο μακριά από αυτόν!
Και εδώ υπάρχουν χιλιάδες πειραματικά αποτελέσματα που ενισχύουν την παραπάνω θεωρία. Για παράδειγμα, πολλά είδη ζώων επικοινωνούν ως ένα σημείο τηλεπαθητικά, ενώ τουλάχιστον το 80% των ανθρώπων έχει αισθανθεί πως κάποια στιγμή σκέφτηκε κάποιο άτομο δίχως προφανή λόγο και στη συνέχεια αυτό τηλεφώνησε ή έχει διαπιστώσει ότι γνώριζε εκ των προτέρων –πολύ πριν σηκώσει το τηλέφωνο ή πριν καν αυτό χτυπήσει– ποιος το καλούσε!
Ο Rupert Sheldrake με τον Νικόλαο Κουμαρτζή,στην οικία του πρώτου στο Λονδίνο (Οκτώβριος 2008).
Νόμος Vs Συνήθεια
N. K.: Στα βιβλία σας μιλάτε αποκλειστικά για «συνήθειες της φύσης» και όχι για νόμους, όπως έχουμε συνηθίσει να τους αποκαλούμε. Γιατί;
R. S.: Είναι πολύ σημαντική η παρατήρησή σας. Ο όρος νόμος παραείναι ανθρωποκεντρικός, ενώ ο όρος συνήθεια όχι. Πολλά είδη οργανισμών έχουν συνήθειες, όμως μόνο οι άνθρωποι έχουν νόμους! Από την άλλη, όταν χαρακτηρίζουμε μία λειτουργία της φύσης ως νόμο, αυτόματα την καθιστούμε σταθερή και αμετάβλητη.
Όμως ανά τους αιώνες η φύση εξελίσσεται διαρκώς από μόνη της, το βλέπουμε γύρω μας. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις λειτουργίες της, τους νόμους της! Γι’ αυτό και κατά την άποψή μου δεν υπάρχουν νόμοι παρά μόνο συνήθειες της φύσης!
Πιστεύω ακράδαντα ότι η φυσική επιλογή των συνηθειών θα παίξει σημαντικότατο ρόλο σε μία ολιστική θεωρία περί εξέλιξης, η οποία θα περιλαμβάνει όχι μόνο τη βιολογική εξέλιξη αλλά και τη φυσική, τη χημική, την κοσμική, την κοινωνική, την πνευματική και την πολιτισμική.
Διαβάστε
Περισσότερα για πειράματα σχετικά με τη συλλογική μνήμη των ποντικών στο βιβλίο New Science of Life (Park Street Press, 1995), σχετικά με την τηλεπάθεια σε ζώα και ανθρώπους στα βιβλία Dogs that Know When Their Owners Are Coming Home (Three Rivers Press, 2000) και The Sense of Being Stared At (Arrow Books, 2004) αντίστοιχα και σχετικά με τη θεωρία περί μίας ολιστικής αντίληψης της εξέλιξης στο βιβλίο The Presence of the Past (Park Street Press, 1995).
Επισκεφτείτε
Την προσωπική ιστοσελίδα του Rupert Sheldrake: www.sheldrake.org.
Δημοσίευση σχολίου